“بۇگىن كوپشىلىك وقۋ ـ اعارتۋ ٴىرى ٴىسىن بىرگە اقىلداسايىق”

　　□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى لين حۇي، ديڭ شياۋشي

　　كوكتەمگى كۇن شۇلەن شۋاعىن توگىپ، بەيجيڭ دوستىق قوناق ٴۇيىنىڭ توبە جيەكتەرى ايبىندى دا اسەم كورىنەدى.

　　3 ـ ايدىڭ 6 ـ كۇنى تۇستەن كەيىن باس شۋجي شي جينپيڭ وسىندا كەلىپ، مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەس 14 ـ كەزەكتى كوميتەتىنىڭ 3 ـ ماجىلىسىنە قاتىناسىپ جاتقان جۇڭگو دەموكراتيالىق وداعىنداعى، جۇڭگو دەموكراتيانى ىلگەرىلەتۋ قوعامىنداعى، وقۋ ـ اعارتۋ سالاسىنداعى مۇشەلەرگە ىقىلاستى امانداستى ٴارى بىرىككەن گرۋپپا جيىنىنا قاتىناسىپ، كوپشىلىكتىڭ پىكىرلەرى مەن ۇسىنىستارىن تىڭدادى.

　　دوستىق سارايىنىڭ 2 ـ قاباتىنداعى جۇييىڭ زالىندا شامدار جايناپ، دارىندىلار جينالدى. تۇستەن كەيىن ساعات 3تەن 30 مينۋت مولشەرىندە باس شۋجي ٴماجىلىس الاڭىنا كەلگەندە، الاڭنان قىزۋ شاپالاق　　　　   ٴۇنى كوتەرىلدى.

　　“كوپشىلىكپەن بىرگە تالقى جۇرگىزىپ، پىكىر اۋىستىرىپ، پىكىرلەر مەن ۇسىنىستاردى تىڭداعانىما ەرەكشە قۋانىشتىمىن”، ـ دەدى باس شۋجي ىقىلاسپەن.

　　حىبەي قاتىناس كاسىپتىك تەحنولوگيالىق شۋەيۋانىنىڭ ورىنباسار باستىعى، مۇشە جاڭ يۇنكاي الدىمەن سوزگە شىعىپ، باس شۋجيگە مالىمەت بەرىپ بىلاي دەدى: قازىرگى ۋاقىتتا كاسىپورىن ٴوندىرىسىنىڭ الدىڭعى شەبى قىرۋار جوعارى شەبەرلىكتەگى دارىندىلارعا شۇعىل ٴزارۋ بولىپ وتىر، ال كاسىپتىك مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ كاسىپورىنداردىڭ الدىڭعى شەبىندەگى ٴوندىرىس قىزمەتىن قالاۋ دەڭگەيى جوعارى بولماعاندىقتان، “جۇمىس ورنى بار دا ىستەيتىن ادام جوق، ىستەيتىن ادام بار دا جۇمىس ورنى جوق” بولۋداي قايشىلىق ورىن تەۋىپ وتىر.

　　“قازىرگى ەڭبەككۇش بازارىنىڭ كەيبىرەۋىندە ادام تاپشى، دارىندى تاپشى بولسا، كەيبىرەۋىندە قامداۋ قاجەتسىنۋدەن اسىپ كەتتى، بۇل قۇرىلىمدىق ماسەلە”. باس شۋجي مەكتەپتەن وقۋ تاۋىسقان تۇلەكتەردىڭ جۇمىستانۋ بەتالىسى، جۇمىستانۋ مولشەرى سياقتىلاردى ەگجەي ـ تەگجەيلى ۇعىسىپ، كاسىپتىك وقۋ ـ اعارتۋ رەفورماسىن ونان ارى تەرەڭدەتۋدى قاداعالاي تاپسىردى.

　　كاسىپتىك وقۋ ـ اعارتۋدىڭ دامۋىن باس شۋجي قاشاندا كوكەيىنەن شىعارمادى. بىلتىر ول مەملەكەتتىك ەكى ٴماجىلىس كەزىندە جياڭسۋ ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ باياندامانى قاراۋىنا قاتىناسقاندا “ٴبىز كاسىپتىك وقۋ ـ اعارتۋدى شىنايى تۇردە ويداعىداي جۇرگىزىپ، ۇستا رۋحىن ورناتىپ، الدىڭعى شەپتەگى ٴىرى ەل ۇستالارىن توپ ـ توبىمەن تاربيەلەپ شىعۋىمىز كەرەك” دەپ ارنايى اتاپ كورسەتكەن بولاتىن.

　　“جوعارى ساپالى وقۋ ـ اعارتۋ جۇيەسىن قۇرىپ، حالىق رازى بولاتىن وقۋ ـ اعارتۋدى ويداعىداي جۇرگىزۋدىڭ ٴتۇبىرلى نەگىزى　　 وقۋ ـ اعارتۋ جالپىلىق رەفورماسىن تەرەڭدەتۋدە”. بىرىككەن گرۋپپا ماجىلىسىندە باس شۋجي بىلاي دەپ قايتالاي باسا دارىپتەدى: كاسىپتىك وقۋ ـ اعارتۋدا جوسپارلاۋدى الدىن الا ويداعىداي ىستەپ، رەفورما ارقىلى  ٴىس جۇزىندىك سۇرانىسقا ۇيلەسۋ كەرەك.

　　“وقۋ ـ اعارتۋ ماسەلەسى اسا ماڭىزدى ٴىس، سونداي ـ اق ەرەكشە كۇردەلى ٴىس، ٴارى قاجىماي ىستەۋ، ٴارى كەزەك كۇتتىرمەۋ　　   كەرەك”، ـ دەدى باس شۋجي كەسەتىپ.

　　كوپتەگەن فاكتوردىڭ ىقپالىنان ەلىمىزدىڭ نەگىزدىك وقۋ ـ اعارتۋىنداعى وقۋ جاسىنداعى جان سانىنىڭ كولەمى مەن تارالۋىندا وزگەرىس تۋىلۋدا. وقۋ ـ اعارتۋ قىزمەتىمەن ۇزاق ۋاقىت شۇعىلدانعان سىچۋان ولكەلىك وقۋ ـ اعارتۋ مەڭگەرمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى، مۇشە ساي گۋاڭجيە باس شۋجيگە ٴوزىنىڭ وقۋ جاسىنداعى جان سانىنىڭ وزگەرىسىنە بەلسەنە ۇيلەسۋ، نەگىزدىك وقۋ ـ اعارتۋ بايلىعىنىڭ ورنالاسۋىن ساپالىلاندىرۋ جونىندەگى ويلارىن تانىستىردى.

　　مۇشە ساي گۋاڭجيەنىڭ ٴسوزىن تىڭداعان سوڭ، باس شۋجي ەداۋىر اسەرلەندى. قارجى توپتاپ مەكتەپ اشۋ، اۋىل ـ قىستاق باستاۋىش مەكتەبى، ٴۇمىت ينجەنەرياسى... باس شۋجي ەلىمىزدىڭ　　  وقۋ ـ اعارتۋ ىستەرىنىڭ دامۋ وزگەرىسىن ساناپ كورسەتتى.

　　باس شۋجي بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: وسىزاماندانۋ سۇرانىسىن كوزدەپ، جان سانى قۇرىلىمىنىڭ وزگەرىسىنە ۇيلەسىپ، نەگىزدىك وقۋ ـ اعارتۋدى، جوعارى دارەجەلى وقۋ ـ اعارتۋدى، كاسىپتىك وقۋ ـ اعارتۋدى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ، ۇكىمەت ۇسىنىلىمى مەن قوعام ۇسىنىلىمىن　　ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ، اناعۇرلىم ۇيلەسىمدى، جوعارى ٴونىمدى وقۋ ـ اعارتۋ بايلىعىن ۇلەستىرۋ مەحانيزمىن ورناتۋ، اقاۋسىزداندىرۋ كەرەك.

　　كىتاپ وقۋ الىس ارمانعا جەتەلەيدى. مادەنيەتتى وركەندەتۋ، مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ، ۇلتتى گۇلدەندىرۋ ٴبارى كىتاپ وقۋ اكەلەتىن مادەنيەتتىڭ قوردالانۋى مەن رۋحاني كۇش ـ قۋاتتان ايرىلا المايدى.

　　فۋجيان شىفان داشۋەسىنىڭ باستىعى، مۇشە جىڭ جياجيان سوزىندە ٴبىر ساندى مالىمەتتى تىلگە تيەك ەتتى: ەلىمىزدەگى ازامات جاسىنا تولماعانداردىڭ ورتاشا كىتاپ وقۋ مولشەرى 11.39 كىتاپ بولىپ، ەرەسەكتەردەن كورنەكتى جوعارى، ”كىتاپ وقۋ مەرەيىنە　　　　　　  شومعان مەكتەپ اۋلاسى“ قۇرىلىسى كۇن سايىن گۇلدەنىپ ـ كوركەيىپ كەلەدى.

　　“كىتاپ وقۋعا قىزىعۋ ٴبىر ٴتۇرلى اۋقىم”. باس شۋجي وقىمىستى وتباسىلارىنان كىتاپ وقۋ مەرەيىنە شومعان مەكتەپ اۋلاسىنا، كىتاپ وقۋ مەرەيىنە شومعان قوعامعا دەيىن تىلگە تيەك ەتىپ، سيفرلى كىتاپ وقۋ مەن ٴداستۇرلى كىتاپ وقۋدى ۇشتاستىرىپ، بالالاردى كىشكەنتايىنان كىتاپ وقۋعا اۋەس، جاقسى كىتاپ وقيتىن، كىتاپ وقۋعا شەبەر تاماشا ادەتكە داعدىلاندىرۋ كەرەكتىگىن اتاپ كورسەتتى.

　　اڭگىمەنىڭ بىرتىندەپ تەرەڭدەۋىنە ىلەسە، ٴماجىلىس الاڭى ٴتىپتى قىزا ٴتۇستى.

　　قازىرگى داۋىردە سيفرلى وقۋ ـ اعارتۋ ادامزاتتىڭ بولاشاعىن نۇرلاندىرۋدا. پارتيانىڭ 20 ـ قۇرىلتايىندا ”وقۋ ـ اعارتۋدى سيفرلاندىرۋ“ تۇڭعىش رەت پارتيا قۇرىلتايى بايانداماسىنا ەنگىزىلىپ، ”وقۋ ـ اعارتۋدىڭ سيفرلانۋىن ىلگەرىلەتىپ، جالپى حالىق ٴومىر بويى ۇيرەنەتىن، ۇيرەنۋگە قۇلىقتى قوعام، ۇيرەنۋگە قۇلىقتى ٴىرى ەل قۇرۋ“ العا قويىلدى. بەيجيڭ پوچتا ـ تەلەگراف داشۋەسىنىڭ باستىعى، مۇشە شۇي كۇن مەملەكەتتىك وقۋ ـ اعارتۋ زەردەلى ينتەرنەتى قۇرىلىسىن جەدەل ىلگەرىلەتۋ ۇسىنىسىن العا قويدى.

　　مۇشە شۇي كۇننىڭ سويلەگەن نەگىزگى تاقىرىبىن ارى قاراي جالعاستىرىپ، باس شۋجي شي جينپيڭ سوڭعى مەزگىلدە دابىرالى بولىپ جاتقان جاساندى زەردەنىڭ وقۋ ـ اعارتۋعا ىقپالىنا ونان ارى ايالدادى. “ٴبىر جاعىنان، جاساندى زەردە ارقىلى وقۋ ـ اعارتۋعا قۋات　　   ۇستەيتىن قۇرالدى جانە ٴادىستى داۋىرمەن تەڭ ىلگەرىلەپ　　　　  ۇيرەنۋ، قولدانۋ كەرەك. ەندى ٴبىر جاعىنان، وقۋ ـ اعارتۋدا وقۋشىلاردىڭ   ساناسىن اشۋعا، جان دۇنيەسىن بايىتۋعا نەمقۇرايدى قاراۋعا　　　　بولمايدى، تانىم قابىلەتىن جانە ماسەلەنى شەشۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋدى تاستاپ قويۋعا بولمايدى”.

　　شيبەي داشۋەسى تىرشىلىك عىلىمى جانە مەديتسينا ٴبولىمىنىڭ پروفەسسورى، مۇشە سۇي يالي باس شۋجيگە جوعارى مەكتەپتىڭ “جاڭا مەديتسينا ٴپانى” قۇرىلىسىنىڭ احۋالىن تانىستىردى.

　　“ەمدەۋ ــ ەڭ ماڭىزدى حالىق تۇرمىسى ماسەلەسىنىڭ ٴبىرى”. باس شۋجي بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ەمدەۋ ورەسى، ەمدەۋ جابدىقتارىن، اسپاپتارىن، ماتەريالدارىن ەلىمىزدە ٴوندىرۋ، شيپاحانا قۇرىلىسى سياقتى جاقتاردا ەلىمىز وراسان زور ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدى. “بۇرىنعى كوپتەگەن ٴبىز شەشە الماعان ماسەلەلەر قازىر شەشىلىپ قانا قويماي، تاعى حالىقارالىق جوعارى ورەگە جەتتى، كەيبىرەۋى، ٴتىپتى، حالىقارالىق وزىق ورەگە جەتتى. قازىرگى جۇرگەن جولىمىز دۇرىس، ۇزدىكسىز العا ىلگەرىلەۋىمىز كەرەك”.

　　جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتى ــ ۇلت رۋحىنىڭ تەرەڭ نەگىزى، سونداي ـ اق جاس وقۋشىلاردىڭ مادەنيەت سەنىمىن جوعارىلاتۋىنىڭ، مەملەكەت سۇيىسپەنشىلىگىن جەتىلدىرۋىنىڭ ماڭىزدى قاينار بۇلاعى.

　　بەيجيڭ قالالىق 4 ـ ورتا مەكتەبىنىڭ باستىعى، مۇشە ما جيڭلين سوزىندە بىلاي دەدى: بۇگىنگى تاڭدا كوپتەگەن جۇڭگو جاستارى ماتەريالدىق جاقتا شەتەل جاستارىنا ٴتۇزۋ قاراي الاتىنداي بولدى، ايتسە دە تەك يدەيالىق تانىم جانە مادەنيەت جاعىندا بارىنشا كۇشتى سەنىم بولعاندا عانا سوتسياليزمنىڭ ناعىز تولىمدى قۇرىلىسشىلارى جانە ٴىزباسارلارى بولا الادى. ول باس شۋجيگە مەكتەپ ساباعىنا سۇيەنىپ جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىن اسقاقتاتۋداعى، مادەنيەت سەنىمىن ورناتۋداعى امالياتتىق ىزدەنىستەرى جونىندە مالىمەت بەردى.

　　“مەكتەپ ٴبىر ادامنىڭ كوڭىلىنە تۇقىم سەبەدى”. باس شۋجي كوپشىلىككە: “باستاۋىش مەكتەپ، ورتا مەكتەپ، ٴتىپتى، بالاباقشانىڭ ٴوزى ادامنىڭ ومىرىندە ەرەكشە ماڭىزدى رول اتقارادى، ٴسوزسىز،　　 بالا كەزدەن باستاپ يگەرۋ كەرەك”، ـ دەپ قاداعالاي تاپسىردى.

　　6 مۇشەنىڭ ٴسوزىن تىڭداعاننان كەيىن، باس شۋجي ماڭىزدى  ٴسوز سويلەدى.

　　“جاڭا بىرنەشە مۇشەنىڭ وقۋ ـ اعارتۋ ماسەلەسى جونىندەگى ٴسوزىن ەستىپ، ەرەكشە شابىت الدىم. جۇڭگو دەموكراتيالىق وداعى، جۇڭگو دەموكراتيانى ىلگەرىلەتۋ قوعامى سىندى ەكى پارتيا ـ توپتىڭ مۇشەلەرىنىڭ كوبى وقۋ ـ اعارتۋ سالاسىندا، سوندىقتان بۇگىن كوپشىلىك وقۋ ـ اعارتۋ ٴىرى ٴىسىن بىرگە اقىلداسىپ وتىر”.

　　قانداي ادام تاربيەلەۋ، ادامدى قالاي تاربيەلەۋ، كىم ٴۇشىن ادام تاربيەلەۋ ــ وقۋ ـ اعارتۋداعى ٴتۇبىرلى ماسەلە. باس شۋجيدىڭ　　　　ٴبىر ٴسوزى ارىندى بولدى: “ٴبىزدىڭ تاربيەلەيتىنىمىز، ەڭ الدىمەن، پارتياعا ادال، مەملەكەتكە ادال، حالىققا ادال، سوتسياليزمگە ادال ادامدار ەكەندىگى ٴشۇباسىز، بۇل وقۋ ـ اعارتۋدىڭ، ٴسوز جوق، ٴمورال ارقىلى تاربيەلەۋ سىندى ٴتۇبىرلى مىندەتتى تىعىز ارقاۋ ەتىپ، ٴمورال تاربيەسىن الدىڭعى ورىنعا قويۋعا تاباندى بولىپ، ٴمورال تاربيەسىن اقىل ـ وي تاربيەسىنىڭ، دەنە تاربيەسىنىڭ، ەستەتيكا تاربيەسىنىڭ، ەڭبەك تاربيەسىنىڭ جالپى بارىسىنا ٴسىڭىرۋىن تالاپ ەتەدى”.

　　“وسى جىلداردا ٴبىز ٴمورال تاربيەسى جاعىندا كوپ كۇش سالىپ، بەلسەندى ونىمدىلىككە قول جەتكىزدىك، تاعى دا تالپىنا ٴتۇسۋىمىز كەرەك”. باس شۋجي تەرەڭ تولعانىپ، الىستى ويلادى، “كىشكەنتايىنان ارمان ـ مۇرات ورناتىپ، نانىمدى، سەنىمدى بەكەمدەسە، جۇڭگوشا سوتسياليزم ىستەرىنىڭ سەنىمدى ٴىزباسارلارى بولادى. جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى ٴبىزدىڭ كەلەسى ۇرپاققا سۇيەنىپ جۇزەگە اسىرىلادى”.

　　تاياۋدا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى، مەملەكەتتىك كەڭەس «وقۋ ـ اعارتۋدا قۋاتتى ەل قۇرىلىسى جوبا باعدارناماسىن (2024 ــ 2035 ـ جىل)» باسىپ تاراتىپ، وقۋ ـ اعارتۋ ۇسىنىلىمىنداعى ەكىنى ”تەك ارتتىرۋ، كەمەيتپەۋ“، ٴبىر ”جوعارى بولۋ“ تالابىن تاعى دا باسا دارىپتەدى، ياعني: قازىنالىق ادەتتەگى الەۋمەتتىك مەجە ەسەپتەگى وقۋ ـ اعارتۋ شىعىسىنىڭ جىل سايىن تەك ارتتىرىلۋىنا، كەمەيتىلمەۋىنە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ، مەكتەپتەگى وقۋشى سانىنا قاراي ورتاشا ٴبولىپ بەرىلەتىن ادەتتەگى الەۋمەتتىك مەجە ەسەپتەگى　　　　  وقۋ ـ اعارتۋ شىعىسىنىڭ جىل سايىن تەك ارتتىرىلۋىنا، كەمەيتىلمەۋىنە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ، مەملەكەتتىڭ قازىنا سيپاتتى وقۋ ـ اعارتۋ  قاراجاتى شىعىسىنىڭ ىشكى ٴوندىرىس جالپى ٴونىم قۇنىنان　　　　  يەلەيتىن سالىستىرماسىنىڭ %4تەن جوعارى بولۋىنا كەپىلدىك ەتۋ كەرەك.

　　“بۇل پارتيامىزدىڭ وقۋ ـ اعارتۋ ىستەرىنە ٴمان بەرەتىندىگىن تولىق كورسەتتى”ـ دەدى باس شۋجي.

　　قازىرگى داۋىردە عىلىم ـ تەحنولوگيا ــ ٴبىرىنشى وندىرگىش كۇش، دارىندىلار ــ ٴبىرىنشى بايلىق، جاڭالىق اشۋ ــ ٴبىرىنشى قوزعاۋشى كۇش، وقۋ ـ اعارتۋ ۇشەۋىن بايلانىستىراتىن دانەكەر جانە جول بولىپ تابىلادى.

　　باس شۋجي: “عىلىم ـ تەحنولوگيادا ٴوز كۇشىنە سۇيەنىپ جاڭالىق اشۋ مەن دارىندىلاردى ٴوز كۇشىنە سۇيەنىپ باۋلۋدىڭ ۇتىمدى ىقپالداستىعىن جۇزەگە اسىرۋدا وقۋ ـ اعارتۋدىڭ جەتەكشىلىك، نەگىزدىك تىرەك بولۋ رولىن ونان ارى ساۋلەلەندىرۋ كەرەك”، ـ دەپ باسا دارىپتەدى.

　　ماڭگىلىك تياناقتى ٴىس دارىندىلاردى نەگىز ەتەدى؛ اعاش　　　　  10 جىلدا قاتارعا قوسىلادى، ٴبىر ادامدى تاربيەلەپ شىعۋعا ونان دا كوپ ۋاقىت كەتەدى.

　　بىلتىر باس شۋجي شي جينپيڭ مەملەكەتتىك وقۋ ـ اعارتۋ جينالىسىنا قاتىناسقاندا بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: “وقۋ ـ اعارتۋدا قۋاتتى　　　　  ەل قۇرۋ ــ تاياۋ زاماننان بەرى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ كوپتەن اڭساعان تاماشا ارمانى، جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋ ارقىلى مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسىن، ۇلتتى گۇلدەندىرۋ ۇلى ٴىسىن جاپپاي ىلگەرىلەتۋدى جۇزەگە اسىرۋداعى جەتەكشى مىندەت، بەرىك نەگىز، ستراتەگيالىق تىرەك، ٴسوز جوق، بەلگىلەنگەن نىساناعا قاراي تاباندىلىقپەن ارشىنداي ىلگەرىلەۋ كەرەك”.

　　بىرىككەن گرۋپپا جيىنىندا باس شۋجيدىڭ ماڭىزدى ٴسوزى تاعى دا جورىق دابىلىنداي ەكپىندەي ىلگەرىلەۋگە جىگەرلەندىردى: “جاڭا ٴداۋىردىڭ جاڭا جورىعىندا جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ وقۋ ـ اعارتۋ، عىلىم ـ تەحنولوگيا، دارىندىلار جونىندەگى سۇرانىسىن، ٴسوز جوق، تەرەڭ يگەرىپ، وقۋ ـ اعارتۋدىڭ عىلىم ـ تەحنولوگيا جانە دارىندىلار جاعىنداعى تىرەكتىك رولىن كۇشەيتىپ، دارىندىلار مولىنان شىعاتىن، اركىم قابىلەتىن تولىق ساۋلەلەندىرەتىن، قابىلەتتى تولىق پايدالاناتىن جالىندى جاعدايدى ونان ارى قالىپتاستىرۋ كەرەك!”.

　　(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 3 ـ ايدىڭ 7 ـ كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)

　　(«شينجياڭ گازەتىنەن» الىندى)