شينجياڭ ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ بويىنشا مەملەكەتتىك قوعامدىق عىلىمدار قورىنىڭ تۇڭعىش كەلەلى نىسان تاقىرىبىن باستادى

　　□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى يىن لۋ

　　”قاراسۋ بايىرعى قابىرلارىن ارحەولوگيالىق قازۋ جانە زەرتتەۋ جۇمىسى التاي ايماعىنىڭ تاريحتان ارعى ارحەولوگيالىق مادەنيەت تىزبەگىن ونان ارى كەمەلدەندىرىپ، التاي تاۋى وڭىرىندەگى ەرتە كەزدەگى شىعىس ـ باتىس مادەنيەتىنىڭ اۋىس ـ كۇيىسى، شوعىرلانۋى جونىندە ىشكەرىلەي ۇڭىلۋگە ماڭىزدى سەنىمدى ماتەريال ازىرلەدى“، ـ دەدى شينجياڭ مادەني ەسكەرتكىشتەر ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ ورنىنىڭ اعا مۇراعاتشىسى، نىساننىڭ باس مامانى　　 يۇي جيانجۇن. 3 ـ ايدىڭ سوڭىندا 2024 ـ جىلدىق مەملەكەتتىك قوعامدىق عىلىمدار قورى كەلەلى نىسانى ”قاراسۋ بايىرعى قابىرلارىنىڭ ماتەريالدارىن رەتتەۋ جانە جان ـ جاقتى زەرتتەۋ“ تاقىرىبى بويىنشا تاقىرىپ باستاۋ بايانداما ٴماجىلىسى وتكىزىلدى، بۇل ــ شينجياڭ مادەني ەسكەرتكىشتەر ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ ورنىنىڭ مەملەكەتتىك قوعامدىق عىلىمدار قورىنىڭ تۇڭعىش كەلەلى نىسانى.

　　قاراسۋ بايىرعى قابىرلارى قابا اۋدانى جايىلما اۋىلىنداعى ٴبىر بولىك شولەيت جايلىمعا ورنالاسقان. 2014 ـ جىلى شينجياڭ مادەني ەسكەرتكىشتەر ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ ورنى بۇل اراعا قۇتقارۋ سيپاتىنداعى ارحەولوگيالىق قازۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ، ەگىستىكپەن قورشالعان بايىرعى قابىرلار ورتاسىنان 50دەن استام قابىردى ىركەس ـ تىركەس انىقتاپ اشىپ، تاس قۇرال، سۇيەك قۇرال، قىش بۇيىمدارى، مىس قۇرال، تەمىر قۇرال، التىن بۇيىم، سىرلى جابدىق سياقتىلاردى قامتىعان 600 دەي مادەني ەسكەرتكىشتى قازىپ الدى.

　　قازىپ الىنعان مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ جىل تاريحىن ولشەۋدە كورسەتىلۋىنشە، قاراسۋ بايىرعى قابىرلارىنىڭ ٴداۋىر اتتاۋى ٴبىرشاما ۇلكەن، ارحەولوگتار چۇنچيۋ ـ جانگو، حان ٴداۋىرى، تاڭ ٴداۋىرى سىندى تۇرلىشە 3 داۋىرگە تاۋەلدى دەپ قاراعان.

　　M15” دەگەنىمىز وسى بايىرعى قابىرلار اراسىنداعى كولەمى ەڭ ۇلكەن، دارەجەسى ەڭ جوعارى، قازىپ الىنعان مادەني ەسكەرتكىش ەڭ مول قابىر ٴارى سول كەزدە شينجياڭدا ارحەولوگيالىق قازۋدا بايقالعان قوسا كومىلگەن جىلقى سانى ەڭ كوپ قابىر، مۇنان قابىر يەسىنىڭ سول كەزدە وتە جوعارى قوعامدىق ورنى بار ەكەنىن بىلۋگە بولادى“. تۇڭعىش رەتكى قازۋدان بەرى 10 نەشە جىل وتسە دە، سول كەزدەگى ”تاڭدانىس“ يۇي جيانجۇننىڭ ٴالى ەسىندە ەكەن: قاتتى توپىراقتان سوققان تۇعىردا 13 جىلقى 3 قاتارعا تىزىلگەن، كەيبىر جىلقىنىڭ باسى مەن دەنەسىندە توقىعان بويرانىڭ قالدىعى تەكتەس زاتتار، التىن قابىرشاق، قىزىل سىرلى بىلعارى بار، كەيبىر جىلقىلاردىڭ دەنەسىندە ايىلباس، سۇيەك تۇتىك سياقتى سۇيەك قۇرالدار بار؛ تاعى قىزىل قىش شاۋگىم، تىك تۇتقالى مىس اينا، التىنمەن قاپتالعان بارىس باسى بەينەسى تۇسىرىلگەن قولا بەلدىك بۇيىم سياقتىلار قازىپ الىندى.

　　بايىرعى قابىرلاردى جانە قازىپ الىنعان مادەني ەسكەرتكىشتەردى مۇمكىندىگىنشە قورعاۋ ٴۇشىن، ارحەولوگتار 2014 ـ جىلى قازۋ جۇمىسىن باستاعان سوڭ تۇتاستاي الۋ تەحنولوگياسىنان پايدالانىپ، مادەني ەسكەرتكىشتەردى قوراپتاپ جابىق ورىندارداعى زەرتتەۋ ورىندارىنا تاسىپ اپارىپ، تاجىريبەحانادا قازۋ جانە عىلىم ـ تەحنولوگيالىق ٴتاسىل ارقىلى التىن قابىرشاق، توقىما بۇيىمدارى سياقتى مۇرالاردى بىرتىندەپ انىقتاپ شىعىپ، ارحەولوگيالىق زەرتتەۋدى ٴتىپتى دە كوپ ناقتى زات ماتەريالىمەن قامدادى.

　　10 نەشە جىلدا شينجياڭ مادەني ەسكەرتكىشتەر ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ ورنى قاراسۋ بايىرعى قابىرلارىنان قازىپ الىنعان مادەني ەسكەرتكىشتەردى جابىق ورىندا قازۋ، قورعاۋ، قالپىنا كەلتىرۋ جانە جۇيەلى رەتتەۋ قىزمەتىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، مەملەكەتتىك قوعامدىق عىلىمدار قورى كەلەلى نىسانىنا ٴساتتى ٴوتىنىش ەتۋگە نەگىز قالادى. وسى مەزگىلدە جۇڭگو قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ ورنىمەن سەلبەسكەن ”شينجياڭ قاراسۋ قابىرىنان قازىپ الىنعان سۇيەك مادەني ەسكەرتكىشتەرىن قورعاۋ، قالپىنا كەلتىرۋ نىسانى“ بويىنشا M15تەن قازىپ الىنعان 13 جىلقى سۇيەگىنە عىلمي قالپىنا كەلتىرۋ جۇرگىزىلىپ، بىرگە كومىلگەن جىلقىنىڭ كەلۋ قاينارى جونىندە ٴتىپتى دە كوپ تانىم قالىپتاستى.

　　ارحەولوگيالىق زەرتتەۋدە كورسەتىلۋىنشە، بايىرعى ادامداردىڭ جىلقىدان پايدالانۋ ادەتىنە جانە اشەكەيلەۋ ۇلگى ەرەكشەلىگىنە تالداۋ جاساۋ ارقىلى ازيا مەن ەۆروپانىڭ جايلاۋلارىنداعى ەرتە كەزدەگى مال شارۋاشىلىق وركەنيەتىنىڭ جەرلەۋ ٴتۇزىمى مەن قوعامدىق بەينەسىن دۇرىس تۇسىنۋگە بولادى ەكەن. جىبەك جولى ارحەولوگيالىق سەلبەستىك زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ باس عالىمى ۋاڭ جيانشين بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: قاراسۋ بايىرعى قابىرلارىن قازۋ جەتىستىگى جىبەك جولى جەلى بويىن زەرتتەۋ جانە شينجياڭ ٴوڭىرىنىڭ تاريحىن زەرتتەۋ جونىنەن كەلەلى مانگە يە.

　　“قاراسۋ بايىرعى قابىرى ــ التاي ايماعىندا بايقالعان جانگو ٴداۋىرى ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ىشىندە ەڭ ۋاكىلدىك سيپاتقا يە ەسكەرتكىش، ٴبىزدىڭ بۇل ارادان تارامدى ناقىشتاعى مىس اينانىڭ قالدىعى، قىزىل، قارا سىرلى جابدىق سياقتى ورتا جازىقتىڭ مادەنيەت ەرەكشەلىگىنە يە قۇرال ـ جابدىقتاردى بايقاۋىمىز جانگو داۋىرىندە التاي تاۋى ٴوڭىرىنىڭ ورتا جازىقتىڭ مادەنيەتىمەن تىعىز توعىسقاندىعىن تۇسىندىرەدى”، ـ دەدى يۇي جيانجۇن.

　　ٴۇرتىس جالعاسقان كوپ جىلعى ارحەولوگيالىق تەكسەرۋدە كورسەتىلۋىنشە، التاي تاۋىنىڭ وڭتۇستىك باۋرايىندا كونە تاس قۇرالدار ٴداۋىرىنىڭ ورتا، سوڭعى مەزگىلىنەن باستالعان شىعىس ـ باتىس مادەنيەتى اۋىس ـ كۇيىسىنىڭ، از دەگەندە، ٴبىر ارناسى ساقتالعان، وسى ارنا ەجەلگى زاماندا تاس قۇرال تەحنولوگياسىن، اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىن ەگۋ، مەتال قورىتۋ جانە جىلقىنى قولعا ۇيرەتۋ سياقتى وركەنيەتتەردىڭ تارالۋىن ماڭىزدى جولمەن قامداعان.

　　يۇي جيانجۇن بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: التاي تاۋى شىعىس ـ باتىس وركەنيەتتەرىنىڭ اۋىس ـ كۇيىسىن جانە جۇڭحۋا ۇلتى كوپ نەگىزدى، ٴبىر تۇلعالى جۇلگەسىن قالىپتاستىرۋدى جەبەۋ بارىسىندا ماڭىزدى رول اتقارعان. زەرتتەۋ ۇجىمى ماتەريالداردى رەتتەۋدى جانە ارحەولوگيالىق مالىمەتتى قۇراستىرۋدى، جازۋدى وزەك ەتە وتىرىپ، عىلىم ـ تەحنولوگيالىق، ارحەولوگيالىق ۇلگىنى زەرتتەۋمەن بىرلەستىرىپ، التاي ايماعىنىڭ ارحەولوگيالىق مادەنيەت تىزبەگىن قالىپتاستىرۋدى ناقتى دالەل تىرەگىمەن قامدايدى.

　　(«شينجياڭ گازەتىنەن» الىندى)